Publikacja obejmuje szeroką gamę problemów urbanistycznych, architektonicznych i konserwatorskich, głównie w odniesieniu do przemian funkcjonalnych i przestrzennych w zakresie kultury i turystyki w Polsce i za granicą.

Tematem książki jest historia pływalni oraz ich współczesne zasady funkcjonalno-programowe, przygotowanie do zajęć sportowo-rekreacyjnych. Szczególną uwagę poświęciliśmy pływalni w Pałacu Młodzieży PKIN w Warszawie. Obiekt ten został oddany do użytku w roku 1955 jako część gmachu Pałacu Kultury i Nauki, wzniesionego w stylu socrealizmu, należąc do ważnego segmentu funkcjonalnego obiektu ‘Wychowanie fizyczne i sport’. Była wówczas (i jest nadal) jedyną pływalnią krytą w województwie mazowieckim, na której jest możliwe uprawianie skoków do wody w pełnym zakresie konkurencji tej dyscypliny (skoki z wieży 10- metrowej). Jest to jednocześnie jedna z kilku pływalni w Polsce, na której można uprawiać tę dyscyplinę w pełnym zakresie konkurencji przez cały rok (pozostałe to Zatoka Sportu w Łodzi, Termy Maltańskie w Poznaniu) i jedną z kilkunastu na których można uprawiać skoki do wody, ale w nie-pełnym zakresie konkurencji, wśród nich jest na przykład OSIR Częstochowa, OSIR Rzeszów (brak wieży 10 metrowej). Ponieważ jest to temat, naszym zdaniem, z jednej strony niezwykle interesujący, ale jednocześnie zbyt rzadko podejmowany – uznaliśmy za zasadne uzu-pełnienie treści o autorski program zajęć sportowych kierowanych do dzieci i młodzieży oraz analizę treningu skoków do wody, najważniejszych elementów w technice skoków do wody. Końcową konkluzją pracy jest refleksja, że brak odpowiednich obiektów pływalni w naszym kraju jest wypadkową wielu przyczyn: z jednej strony brakiem środków na inwestycje sportowej, z drugiej bardzo wysokich i precyzyjnych wymagań federacyjnych FINA (Federation Internationale de Natation) dla uprawiania tej dyscypliny, które obiekt musi spełniać. Trudno się natomiast zgodzić z argumentem, często przytaczanym (między innymi w oficjalnych raportach), że ograniczenia środków na inwestycje pływalni z wieżą do pełnego zakresu skoków są konsekwencją braku zainteresowania tą dyscypliną wśród dzieci i młodzieży. Obserwowane od dekad, rok roczne wielkie zainteresowanie rekrutacją na zajęcia w Pałacu Młodzieży i osiągane znaczące sukcesy sportowe wychowanków - temu bardzo wyraźnie przeczą. Niezbędne dla dalszego funkcjonowania obiektu prace modernizacyjne, któ-re miały miejsce na pływalni PM-PKIN, musiały uwzględnić bardzo restrykcyjne i szczegółowe rekomendacje programu konserwatorskiego, narzucającego zacho-wanie historycznych walorów stylu architektonicznego pływalni. Oddana w roku 2016 do użytku po zabiegach renowacyjnych pływalnia w PM-PKIN służy obecnie sekcji pływackiej (w tym zajęciom i treningom skoków do wody) oraz zajęciom rekreacyjnym. Wielofunkcyjność pływalni, jej różnorodne wykorzystanie (szkole-nia, treningi sportowe, zajęcia rekreacyjne, zawody i pokazy) umożliwiają rów-noważenie budżetu i utrzymanie kosztownego i wymagającego w eksploatacji obiektu. Pływalnia w Pałacu Młodzieży w Warszawie jest przykładem, jak ważne jest zachowanie tradycji i ciągłości działalności sportowej, jak potrzebne jest szukanie udanych kompromisów dla z jednej strony niezbędnych zabiegów modernizacji i dostosowania obiektu sportowego do współczesnych wymagań, z drugiej strony – ochrony jego historycznego stylu i substancji zabytkowej – bez uszczerbku dla funkcji i wartości użytkowych. Historia sekcji skoków do wody, którą opisujemy w stopniu szczegółowym (jednej z pierwszych, najdłużej działających i nadal nielicznych w Polsce), na-szym zdaniem dobrze ilustruje, jak niezwykle konsekwentnie realizowany, nie-przerwanie od 65 lat, pomimo zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych, program szkoleń i treningów może mieć decydujący wpływ na znaczące sukcesy sportowe wychowanków. Niezwykle trudna jest obecnie odpowiedz na pytanie, w jakim kierunku będą obecnie prowadzone prasce koncepcyjne i projektowe nad pływalniami, w szczególności przeznaczonymi do treningu sportowego i organizacji zawodów. Wybuch pandemii COVID-19 w roku 2020 i jego głębokie konsekwencje dla możliwości treningów, dla zasad organizacji i przebiegu imprez sportowych (wobec rygorów dyscypliny sanitarnej) – silnie, w całej rozciągłości, potwierdziły te przepuszczenia, obnażyły trudność przewidywań kierunków rozwoju budownictwa dla sportu, również w najbliższej przyszłości. Równocześnie uwypukliły znaczenie elastyczności dla przyjmowanych do realizacji rozwiązań: podatności na zmiany programu i funkcji wznoszonych obiektów sportowych. Obecnie (grudzień 2021) sytuacja jest na bieżąco monitorowana i użytkownicy pływalni sportowych, basenów szkolnych i pływalni rekreacyjnych mają świadomość, że względy bezpieczeństwa i odpowiedzialności społecznej mogą w każdej chwili zaważyć na dostępności tych obiektów.

Monografia jest kompleksowym opracowaniem naukowym obejmującym szereg istotnych kwestii związanych z jakością buraka ćwikłowego jako surowca będącego źródłem metabolitów wtórnych wpływających na jakość sensoryczną i zdrowotną produktów spożywczych. W monografii przedstawiono aktualny stan wiedzy na temat rynku warzyw w Polsce. Opisano przeprowadzone badania składu jakościowego buraków, stosując metody oparte na spektrometrii mas, które pozwoliły na zidentyfikowanie nowych, dotąd nieopisanych saponin triterpenowych w różnych odmianach buraków ćwikłowych oraz zmian ich zawartości w czasie obróbki termicznej surowca oraz przechowywania wyprodukowanych przetworów. Przedstawiono wpływ przetwarzania surowca i przechowywania gotowych przetworów z buraka na cechy sensoryczne, w tym smak słodki i gorzki. Wskazano rolę saponin triterpenowych jako antyoksydantów, zwiększających wartość prozdrowotną produktów otrzymanych z tego surowca. Wyznaczono kryteria doboru surowców w celu otrzymania produktu spożywczego o wysokiej jakości sensorycznej i właściwościach prozdrowotnych. Wskazano potencjał aplikacyjny różnych odmian buraka ćwikłowego pod względem ich przydatności do wyrobu produktów spożywczych spełniających oczekiwania konsumentów, którzy w obecnych czasach szczególną uwagę zwracają na cechy prozdrowotne i sensoryczne nabywanych produktów spożywczych. W monografii wyjaśniono wpływ substancji naturalnych buraka ćwikłowego na zdrowie. Rezultaty badań naukowych przedstawione w niniejszej monografii mają istotny wpływ na aktualny stan wiedzy i dalszy rozwój zagadnień związanych z jakością surowca i jego przetworów, głównie w kwestii zdrowotności i cech sensorycznych zwiększających popyt finalnego produktu. Rezultaty badań dostarczają producentom żywności istotnej wiedzy o możliwościach doboru odmiany buraka do rodzaju otrzymywanego produktu, co może się przyczynić do rozwoju przemysłu rolno-spożywczego.

W każdej z rozwiniętych cywilizacji europejskiej, krzewienie kultury fizycznej łączyło się z budową obiektów i urządzeń sportowych. Ponieważ dla najdawniejszych z tych społeczności sprawność fizyczna i współzawodnictwo sportowe były równie istotne jak religia i nauka, budowle sportowe, oświaty i religijne były ze sobą formalnie i funkcjonalnie przeplatane (w kulturze helleńskiej na przykład Olimpia i Delfy – malowniczo wkomponowane w otaczający krajobraz). Zgodnie z platońską zasadą, egzemplifikowaną w planach urbanistycznych miast projektu Hippodamosa z Miletu, budowle służące codziennej kulturze fizycznej były wbudowane w tkankę antycznych miast greckich, a obiekty dla celów zawodów sportowych – były lokalizowane na ich obrzeżach, poza gęstą zabudową centrum. Ponieważ Rzymianie cenili tłumne widowiska – pojawiły się w ich państwie obok stadionów – owalne amfiteatry ‘wciśnięte’ w ciasną zabudowę miejską (przykładem jest rzymskie Kolosseum). Doskonała znajomość konstrukcji i mechaniki budowy, stosowanie betonu – pozwoliły Rzymianom na wznoszenie wielokondygnacyjnych, monumentalnych budowli. Dorobek rzymskiej architektury stał się cennym materiałem dla poszukiwań rozwiązań funkcjonalnych: ergonomii i bezpieczeństwa widowni, powiązań komunikacyjnych wewnątrz budynku. Program rzymskich term jest współcześnie kopiowany w postaci zespołów wielofunkcyjnych aquaparków. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego Zachodniego, w okresie średniowiecza, zaprzestano budowy obiektów i urządzeń sportowych. Wyjątkami były tymczasowe i prymitywne konstrukcje wznoszone na potrzeby organizacji turniejów rycerskich (trybuny i szranki na polu walki). Ćwiczenia sportowe w strzelaniu z łuku, kuszy – miały miejsce na podmiejskich łąkach (prato, courts, błonie), a gra w piłkę – na miejskich placach, zawody w pływaniu lub wioślarskie – na jeziorach i rzekach, a jazda na łyżwach – na zamarzniętych naturalnych akwenach. Dopiero w wiekach XVI-XVIII powstawały specjalnie wznoszone ujeżdżalnie, sale sportowe do ćwiczeń szermierczych lub do gry w piłkę (salles jeu de paume, real tenis halls). Nie były to jednak budowle (poza wyjątkami jak ujeżdżalnie w Książu, czy Maneż w Moskwie) architektonicznie wybitne, ani mające znaczenie dla użytku powszechnego – przeznaczone były tylko dla warstwy arystokracji. Z czasem, wraz z rozwojem urbanizacji zagęszczone zabudową miasta nie miały odpowiedniej przestrzeni do gier, konieczne okazało się planowanie parków miejskich, urządzonych pod kątem sportu i wypoczynku (Bois de Boulonge w Paryżu, Hyde Park w Londynie, Park Angielski w Monachium). Odrodzeniu ruchu sportowego w wieku XIX, towarzyszyła budowa licznych obiektów sportowych. Na wzór niemieckich Turnplatze powstawały w wielu krajach boiska gimnastyczne, na wzór niemieckich Turnhalle – sale sportowe do gier i ćwiczeń. W XIX wieku powstały kryte sztuczne lodowiska, kryte pływalnie, velodromy, kluby sportowe (wioślarskie, żeglarskie, cyklistów, krykieta, tenisowe, strzeleckie, gimnastyczne). Powstawały korty tenisowe, boiska i stadiony piłkarskie, tory bobslejowe i skocznie narciarskie, pływalnie kryte i odkryte. W początkach XX wieku, nowe materiały i techniki budowlane pozwoliły na wznoszenie monumentalnych budowli sportowych, o coraz większych rozpiętościach przykryć, – co uniezależniło uprawianie wielu dyscyplin od warunków pogodowych i pory roku (Stadion Olimpijski w Berlinie, Pływalnia Olimpijska w Berlinie, Hala Stulecia Rzeszy we Wrocławiu, Stadion Olimpijski White City w Londynie). Dla celów szkolenia przyszłych nauczycieli i trenerów powstały uczelnie o profilu wychowania fizycznego (Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie, wyższe uczelnie w Sztokholmie i Berlinie). O II połowy XX wieku mamy coraz bardziej do czynienia z rozdziałem obiektów sportowych na te, które służą aktywnej, fizycznej rekreacji dla przyjemności i rozrywki oraz na obiekty przeznaczone dla treningu i rozgrywania zawodów sportowych. Naturalnie te granice nie zawsze wyraziste i funkcje oczywiste. Na tej samej pływalni, kortach tenisowych, krytym sztucznym lodowisku – są najczęściej organizowane zarówno zajęcia rekreacyjne jak i zawody sportowe, tyle że w innych dniach i godzinach. Naturalnie nie zawsze takie wielostronne użytkowanie obiektu jest możliwe. Chociażby dotyczy to kosztownych w utrzymaniu aren sportowych i stadionów, gdzie zastosowano specjalistyczne urządzenia i materiały wykończeniowe, wymiary zgodne z przepisami federacji (nawierzchnie pola gry), trybuny dla wielotysięcznych widowni. Korzystanie z takich warunków dla celów rekreacyjnych byłoby nieuzasadnionym luksusem. Ponadto, jak się wydaje, ‘sport dla wszystkich’ powinien być realizowany przede wszystkim w naturalnym otoczeniu, na terenach zielonych urządzonych pod kątem wielorakich form sportu i wypoczynku, z urządzeniami odpowiadającymi oczekiwaniom różnych grup społecznych, wpisanymi w zieleń parkową, gwarantującą zdrowe środowisko dla wysiłku fizycznego. Bez wątpienia jednak wszystkie obiekty sportowe powinny zachować ważną cechę wspólną: zarówno monumentalne obiekty przeznaczone dla sportu wyczynowego jak i skromniejsze, będące elementem programu miejskich terenów wypoczynkowych, powinny być nie tylko funkcjonalne, bezpieczne i ekonomiczne, – ale także piękne i o wysokiej jakości estetycznej.

Potrzeba zapewnienia mieszkańcom wielkich miast właściwych warunków dla aktywnego wypoczynku, traktowanego, jako codzienna potrzeba wysiłku fizycznego, a także sposób dla zagospodarowania świątecznego lub urlopowego czasu wolnego, jest znana i wielokrotnie opisywana w literaturze przedmiotu (Dąbrowski 2006, Łobożewicz 1994, Torkildsen 2006). Także znaczenie systematycznej, codziennej rekreacji ruchowej, w szczególności realizowanej na terenach zieleni otwartej, o wysokiej, jakości środowiska, odpowiednio urządzonych i zachowujących walory estetyczne – jest ujmowane wielowątkowo w literaturze przedmiotu (Pomorski 1998, Wirszyłło 1974, Wyrzykowski 2000). Sport i rekreacja, realizowane w czasie wolnym, mają ogromne znaczenie dla zdrowia, sprawności fizycznej i psychicznej szczególnie dla mieszkańców współczesnych miast zagrożonych stałym, długotrwałym oddziaływaniem stresu, pogłębionym niską jakością środowiska zamieszkania. Nie ma wątpliwości, że możliwość aktywnego wypoczynku na odpowiednio przygotowanych terenach, jest bezcenną szansą odnowienia i wzmocnienia sił mieszkańców miast (Kozdroń 2004, Mazurek 2003, Mogiła-Lisowska 2010). Toteż powinno być przedmiotem troski i niepokoju zarówno postępujące zjawisko ograniczania powierzchni istniejących miejskich parków i zieleńców publicznych, także o walorach historycznych, ponieważ planuje się na nich zabudowę – jak i niedostateczne przygotowanie publicznych terenów zieleni dla codziennej rekreacji. Przyjęło się narzekać na ospałe, pozbawione ducha sportowego społeczeństwo (szczególnie młodsze pokolenie), ale jednocześnie brakuje właściwie zagospodarowanych, ogólnie dostępnych, nie-komercyjnych pływalni, boisk do gier, kortów tenisowych. Administracje i zarządy wielu osiedli mieszkaniowych często zaniedbują wspólne tereny wypoczynku albo wręcz decydują się na likwidację (bądź poważne ograniczenie) terenów wypoczynku osiedlowego, chcąc ze sprzedaży cennych, bo uzbrojonych i atrakcyjnie zlokalizowanych terenów miejskich zdobyć środki na niezbędne inwestycje (ocieplanie budynków, wymianę stolarki, remonty CO itp.). Niepokoją pojawiające się doniesienia prasowe w prasie lokalnej o zamierzeniach stopniowej likwidacji miejskich ogrodów działkowych, bez zastąpienia ich inną formą zieleni urządzonej. W konsekwencji miejskie tereny zieleni, tradycyjnie użytkowane, jako sportowo-rekreacyjne oraz rezerwowane dla takiej funkcji w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, zaczynają być coraz częściej terenami przeznaczanymi pod zabudowę (przykładem jest Skarpa Warszawska). Podobny los spotka istniejące urządzenia sportowe i rekreacyjne, przeznaczane ze względów ekonomicznych do innej niż pierwotna funkcji (organizacja bazarów handlowych na zamkniętych stadionach). Ponadto od lat obserwujemy w wielu miastach europejskich, także polskich, bolesne zjawisko, jakim jest likwidacja lub ograniczanie działalności historycznych klubów sportowych o wieloletnich tradycjach, a także tak drastyczne i niezrozumiałe decyzje jak zabudowa boisk szkolnych, przeznaczanych na inne niż pierwotna funkcje – najczęściej dla komercyjnej zabudowy mieszkaniowej. Wymienione procesy są nie tylko niezwykle groźne dla społeczności miasta, ale i trudno odwracalne, a skutkiem ułomnej urbanistyki, czyli wadliwych decyzji przestrzennych, mogą być już odczuwalne konsekwencje, wpływające bezpośrednio na: a) obniżenie jakości życia, pogarszanie stanu zdrowia mieszkańców miast; b) pogorszenie jakości środowiska miasta (wskutek zabudowy biologicznie czynnych obszarów), silniejsze zanieczyszczenie atmosfery, gleby i wód; c) ułomny rozwój miasta spowodowany brakiem odpowiedniego udziału terenów zieleni otwartej, umożliwiającej aktywny codzienny wypoczynek – a więc budowanie tkanki miasta sprzeczne z koncepcją „zdrowego miasta”, zalecaną przez współczesną urbanistykę, jako zasada naczelna zrównoważonego rozwoju terenów zurbanizowanych. Problem niewystarczającej ilości i jakości terenów sportowo rekreacyjnych, których brak może przyczynić się do obniżenia jakości życia w mieście, wzrostu zachorowań z powodu chorób układu krążenia, nowotworów, chorób dróg oddechowych – znalazł miejsce w europejskiej literaturze naukowej odnoszącej się do zrównoważonego planowania miast, zarówno jako gorzka refleksja nad nieprzemyślaną praktyką gospodarki przestrzennej, jak i ostrzeżenie o głębokich, trudno odwracalnych konsekwencjach takiej polityki planowania, bez uwzględniania potrzeb zdrowotnych społeczności lokalnej (Chmielewski 2005, Pęski 1999, Pomorski 1998, Szulczewska 1996, Thompson 2007). Smutną, obserwowaną w wielu współczesnych miastach europejskich praktyką, jest brak skoordynowanych, kompleksowych działań planistycznych i administracyjnych kształtowania terenów zielonych, odpowiednio urządzonych dla spełniania ważnych społecznie funkcji sportowo-rekreacyjnych. Zbyt często tereny zielone, szczególnie w miastach polskich, są traktowane jako rezerwa pod inwestycje, co gorsza równie często tereny już urządzone jako wypoczynkowe – padają ofiarą nowych inwestycji miejskich. Na takie lekceważące traktowanie miejskich terenów sportu i wypoczynku nie powinno być społecznej zgody. W programach promocji zdrowia i zachowań pro-zdrowotnych konieczna jest konsekwencja. Trudno kształtować pożądane postawy aktywnego wypoczynku, realizować z przekonaniem hasła „sportu dla wszystkich”, „sportu w rodzinie”, jeżeli zabraknie właściwych warunków (terenów i urządzeń) niezbędnych dla ich realizacji (Dąbrowski 2006, Pawlikowska-Piechotka 2010, Torkildsen 2006, Wyrzykowski 2000). Niniejsza książka, jest przeznaczona dla studentów zarówno kierunku wychowania fizycznego jak i turystyki i rekreacji. Zawiera omówienie kilku najistotniejszych rodzajów terenów rekreacji w przestrzeni miasta: parków i ogrodów miejskich, terenów wypoczynku osiedlowego, placów zabaw dla dzieci oraz ogrodów działkowych. Praca nie wyczerpuje całego, bardzo obszernego i wielowątkowego zagadnienia. W sposób świadomy pominięto temat infrastruktury rekreacyjnej w lasach miejskich, klubach sportowych (pola golfowe, ośrodki sportów wodnych) i na terenach wypoczynku świątecznego, ponieważ ich specyfika wybiega już poza temat i zakres książki, jakim jest wypoczynek codzienny, blisko miejsca zamieszkania; wymagają specjalistycznego, osobnego omówienia. Natomiast, jako integralne zagadnienie, związane ściśle z planowaniem i urządzaniem terenów rekreacji, omówiono problem przygotowania terenów wypoczynku dla osób niepełnosprawnych, w tym wymagania stawiane dostępnym placom zabaw dla dzieci, ogrodom działkowym bez barier. Tej problematyce poświęcono osobny rozdział z uwagi na wieloletnie zaniedbania w tej dziedzinie (wynikające przede wszystkim z braku aktów normatywnych, ale także z braku profesjonalnych opracowań), a wpływające wciąż negatywnie na jakość życia codziennego osób niepełnosprawnych w polskich miastach. Stosunkowo dużo miejsca poświęcono historycznym tradycjom, ponieważ współczesne europejskie zasady kształtowania miejskich terenów wypoczynku mają swoje korzenie w świecie antycznym i były integralnym elementem koncepcji rozwoju miast w kolejnych epokach: średniowiecza, renesansu, oświecenia, w wiekach XIX i XX. Ponieważ towarzyszyły wszystkim etapom naszego rozwoju cywilizacyjnego, były zawsze obecne w europejskim środowisku mieszkalnym – wydaje się, że warto o tym pamiętać. Chociażby z tej przyczyny, że w tym kontekście bardziej zrozumiała jest potrzeba zachowania obszarów rekreacji w miastach, konieczność ochrony publicznych terenów zieleni przed likwidacją i zabudową – działań rozumianych nie jako wygórowane wymagania i zbytek, – ale oczywiste prawo mieszkańców współczesnych miast do wypoczynku w odpowiednio zagospodarowanym, bezpiecznym, dostępnym, pięknym i zdrowym środowisku.

Autorka prezentowanej książki ukazu je wagę oraz złożoność problemów i wyzwań wynikających z wprowadzenia nowej funkcji do obiektu architektonicznego, stanowiącego część ważnego dziedzictwa kulturowego. Współczesne zjawisko adaptacji do nowej funkcji zostało ukazane z jednej strony jako konsekwencja przemian zachodzących w sposobie myślenia o dziedzictwie i jego ochronie, a z drugiej - jako ważny czynnik pobudzający zmiany, tytułowe transformacje i redefinicje, nie tylko na poziomie ingerencji w substancję materialną, lecz także roli dziedzictwa we współczesnym mieście, jego znaczeniu społecznym i kulturowym. Skala tego zjawiska oraz jego wpływ za równo na aktualny i przyszły wygląd miast, jak i na to, czy następne pokolenia będą miały możliwość odczytania pierwotnego znaczenia ważnego dla miasta i jego kultury dziedzictwa architektonicznego, sprawia, że problematyka ta ma współcześnie szczególne znaczenie. „Adaptacja historycznej tkanki architektonicznej do nowej funkcji, będąca tematem książki dr Julii Sowińskiej-Heim, staje się jednym z najbardziej charakterystycznych i reprezentatywnych elementów określających współczesną architekturę. Nie znam przykładu współczesnej adaptacji, który byłby jednoznacznie odbierany i nie budził skrajnych emocji. W tym temacie potrzeba głosu kogoś neutralnego, arbitra stojącego z boku, na przykład historyka architektury. Ta książka jest takim głosem i jest to głos niezwykle interesujący.” prof. nadzw. dr hab. Bartosz Hunger „Podjęta w pracy tematyka odpowiada istotnym, współczesnym wyzwaniom z zakresu konserwacji, projektowania i planowania przestrzennego. W mojej ocenie przyjęte przez Autorkę założenia i osiągnięte efekty są wartościowym, przesiąkniętym humanistyczną refleksją głosem w dyskusji związanej ze współczesnymi, zakrojonymi na szeroką skalę praktykami konserwatorsko-architektonicznymi. prof. nadzw. dr hab. Piotr Gryglewski